Ensino da gramática

O papel da gramática no ensino de linguas estranxeiras suscitou posturas antagónicas; mentres uns manteñen que é necesario fuxir da gramática o máximo posible, pois o importante é que o alumnado sexa capaz de expresar significados, xa sexa de forma gramatical ou non, outros consideran que o estudo da gramática da lingua meta resulta imprescindible, pois contribúe a desenvolver a competencia comunicativa do alumnado. Desde esta perspectiva, a gramática debe ensinarse non como un fin en si mesmo, senón como unha axuda para unha comunicación oral e escrita eficaz.

O ensino da gramática implica non só a presentación e práctica dunha serie de estruturas, senón tamén a explicación detallada do significado e dos contextos nos que estas estruturas se deben empregar. Non é aconsellable ensinar patróns gramaticais en abstracto, senón que estes deben estar directamente ligados ás funcións comunicativas da lingua, é dicir, ao que realmente facemos coa lingua na nosa comunicación diaria. Por esta razón, dise que un bo e completo ensino da gramática implica ter en conta a forma, o significado e a función da unidade gramatical que sexa obxecto de estudo.

Para un ensino efectivo da gramática é recomendable utilizar técnicas que a presenten de forma atractiva, e non como algo monótono e carente de interese. Deben aproveitarse os coñecementos previos da L1, aínda que é conveniente reservar as análises contrastivas entre a L1 e a L2 para os niveis máis avanzados, a fin de evitar confusións e interferencias. Así mesmo, é conveniente contextualizar as estruturas e os exemplos, así como evitar a introdución de terminoloxía superflua. Finalmente, aínda que as regras axudan á aprendizaxe, debe evitarse a súa proliferación para explicar casos illados, e procurar que os alumnos entendan e acepten as ambigüidades e as excepcións.

Tradicionalmente, no ensino da gramática distinguíronse dúas aproximacións distintas que, aínda que diferentes, non teñen por que ser contraditorias, senón que en moitos casos, segundo as circunstancias, poderán ser ata complementarias. Por unha banda, existe o enfoque dedutivo mediante o cal se proporciona ao alumnado unha serie de regras que se referendan posteriormente con exemplos concretos que ilustran esas regras. Con este tipo de estratexia didáctica, contrasta a aproximación de carácter indutivo mediante a cal o discente vai inferindo regras e normas lingüísticas a partir dun conxunto de datos e exemplos. No primeiro caso pódese falar dun ensino explícito da gramática, mentres que no segundo esta faise dun modo máis indirecto e sen que o alumno sexa consciente diso.

A continuación preséntanse brevemente unha serie de técnicas que se poden utilizar no ensino da gramática; loxicamente terán que adaptarse en función da situación de ensino-aprendizaxe na que se atope o docente:

1. Diagramas e gráficos. Estes son moi útiles, por exemplo, para o ensino das distintas formas verbais, pois facilitan a aprendizaxe das diversas referencias temporais expresadas polas mesmas.

2. Táboas e cadros. Organizan a información e visualmente axudan á súa asimilación.

3. Patróns gramaticais. O profesor comeza presentando unha serie de modelos gramaticais, para máis tarde proporcionar outros incompletos que os estudantes terán que encher. Vexamos, por exemplo, o seguinte aplicado á formación das oracións condicionais en inglés:

If you trust me, I’ll certainly help you.

(“Se confias en min, desde logo que che axudarei”).

If I won the lottery, I would be very happy.

(“Se me tocase a lotería, poríame moi contento”).

If I had known that, I wouldn’t have said it.

(“Se soubese iso, non o tería dito”).

___________

If it rains tomorrow, we will...

(“Se chove mañá, nós…”)

If you got into trouble, ...

(“Se te meteses en problemas, …”)

If they had phoned me in advance, ...

(“Se me chamaran por teléfono previamente, …”)

4. Exercicios de activación ou sensibilización da conciencia lingüística. Con este tipo de exercicios trátase de espertar a conciencia lingüística do alumnado, presentando unha serie de datos lingüísticos e chamando a atención sobre un determinado fenómeno gramatical.
5. Tarefas de aprendizaxe da gramática a través do propio descubrimento. Este tipo de actividades son en realidade unha extensión das anteriores. O alumnado debe ser consciente dunha serie de fenómenos gramaticais para, a continuación, analizalos e extraer as súas propias conclusións sobre o funcionamento do sistema lingüístico. Moi frecuentemente, estas tarefas consisten na resolución dun problema á que os estudantes chegarán tendo que facer uso dunhas determinadas estruturas gramaticais.
6. Xogos. Os xogos e outras actividades de natureza lúdica son especialmente útiles como actividades de práctica gramatical máis que como exercicios de presentación ou conceptualización.

Xogos tan sinxelos como o “tres en raia” poden servir para exercitar formas gramaticais. O seguinte exemplo céntrase nas partículas interrogativas en alemán. Fórmanse en primeiro lugar dous equipos A e B. O equipo A usará o cero (0) mentres que o equipo B utilizará a cruz (X). A continuación, o docente debuxará un recadro no encerado e cubrirá cada casa cunha forma interrogativa.

O equipo A elixe unha das casas e un membro do equipo terá que formar unha oración ou formular unha pregunta coa palabra dese recuadro. Se o consegue facer con éxito, porase un cero (0) nese recadro. A continuación, o equipo B intentará facer o mesmo. O primeiro equipo que consiga unha liña recta de tres ceros ou tres cruces, xa sexa en horizontal, vertical ou diagonal, será o gañador ⇒ xogo e actividade lúdica.