Código

Nun sentido xeral, calquera sistema de signos, xunto coas súas regras de uso, que permita enviar e recibir mensaxes.

As expresións código elaborado e código restrinxido designan, na teoría do sociólogo británico Basil Bernstein, que publicou diversos volumes entre 1971 e 1975, dúas variedades lingüísticas moi diferenciadas que empregan en distinta medida os membros de diferentes grupos sociais. O chamado código elaborado caracterízase, entre outros, polos seguintes trazos:

1. emprego de estruturas gramaticais completas cuxa interpretación non depende do contexto extralingüístico;
2. abundancia de estruturas sintácticas complexas con gran diversidade de pautas de subordinación;
3. gran variedade de adxectivos, adverbios, etc.; e
4. uso frecuente da primeira persoa.

O código restrinxido presenta, en cambio, características practicamente opostas:

1. a organización da información tende a ser menos estruturada;
2. a interpretación dos enunciados depende a miúdo do contexto inmediato;
3. emprégase unha menor diversidade de pautas sintácticas complexas; e
4. o uso de adxectivos e adverbios é máis ríxido e limitado, etc.

O código restrinxido, segundo Bernstein, é propio da clase traballadora, onde a linguaxe a miúdo emprégase como reforzo da unidade do grupo, onde os coñecementos compartidos fan innecesaria a formulación explícita da información. En cambio, o código elaborado é un estilo comunicativo característico das clases medias e as clases superiores. En realidade, todos os falantes teñen acceso ao código restrinxido e emprégano en certas ocasións, pois esta é a variedade das situacións máis informais. Con todo, é pouco probable que os membros dos grupos menos privilexiados posúan suficiente experiencia no uso do código elaborado, o que ten importantes repercusións educativas. Dado que o código elaborado é o propio da escola, a escasa exposición dos nenos e nenas de clase obreira baixa a esta variedade sitúaos en clara desvantaxe fronte aos doutros grupos sociais, o que aumenta as súas probabilidades de fracaso escolar. Esta conclusión, coñecida como teoría do déficit, deu lugar a importantes investimentos en programas compensatorios nos anos 60, especialmente en Estados Unidos e, sobre todo, suscitou un amplo debate sobre o tema. As críticas máis duras viñeron de parte dalgúns sociolingüistas, que puxeron en dúbida os datos sobre os que se baseaba esta teoría e trataron de demostrar que, máis que empregar un código restrinxido ou deficitario, os nenos e nenas de clase obreira baixa posúen estilos ou estratexias comunicativas diferentes aos doutros grupos.